« Nazad na stranicu "Ponuda"

Pčele radilice luče vosak iz četiri para žlijezda koje se nalaze na donjoj strani trbuha ovog insekta. Vosak nastaje sintezom iz prostih šećera kad je pčela stara oko dvije nedjelje. Za proizvodnju 1 kg - voska pčele utroše i do 4 kg meda, ali treba imati na umu da pčele luče vosak za vrijeme paše i u tom procesu ne troše med na račun rezervi, već je to prirodan proizvod stanja u kome se pčele određene starosti nalaze za vrijeme pašnog perioda. Zbog toga je veoma važno da se taj prirodni nagon pčela iskoristi dodavanjem satnih osnova za dogradnju saća u okvirima ili se za to mogu koristiti okviri građevnjaci. Čist pčelinji vosak u vidu ljuspice neposredno nakon izlučivanja i stvrdnjavanja je bijele boje, ali nakon nešto dužeg dodira sa vazduhom može postati žućkast. Žuta nijansa boje dolazi od pigmenata čije poreklo je u polenu. Satovi iz kojih se izvodi legla posle duže upotrebe postaju tamni i zidovi ćelija debeli, zbog nagomilavanja kokona larvi pčela koje su ostajale poslije svakog presvlačenja larvi u lutke pčela.

 

HEMIJSKE I FIZIČKE OSOBINE VOSKA

Hemijski sastav pčelinjeg voska je dosta komdikavan i sastoji se od ugljovodonika, monohidratnih alkohola, kiselina i drugih supstanci. Specifična težina čistog pčelinjeg voska iznosi 0,95. Miris voska je sličan medu a ukus je slabo izražen iako je na svoj način karakterističan. Vosak se topi na 64,4oC a stvrdnjava se na 63,4oC. Pčelinji vosak se ne može rastvarati u vodi, ali se rastvara u hloroformu, eteru, benzinu i ugljendisulfidu. Kada se pčelinji vosak duže čuva na niskim temperaturama, dođe do pojave bijele praškaste supstance na površini i ona se naziva cvijet. Nije jasno kako i zašto nastaje ova supstanca jer se ona za razliku od voska topi na 39 o C.

 

PROIZVODNJA I PRERADA VOSKA

Skoro čitavo vrijeme poslije Drugog svjetskog rata kod nas je potražnja za pčelinjim voskom znatno veća nego proizvodnja. Najveći dio voska se uvozi iz Istočne Evrope a nešto iz Afrike. Veoma je teško procijeniti domaću proizvodnju voska jer se vrlo malo toga otkupi od strane pčelarskih udruženja i drugih preduzeća. Najveći dio dobijenog voska pčelari ponovo vrate u košnice u vidu satnih osnova ili kada je u pitanju stari vosak, pojede ga voskov moljac. Čist pčelinji vosak dolazi u prvom redu od pretapanja mednih poklopčića. Procjenjuje se da se na svakih 50 kg vrcanog meda dobije i 1 kg voska. Redovnim izrezivanjem građevnjaka i zaperaka može se dobiti izvanredno čist pčelinji vosak i na kraju ostaje vosak koji se dobija iz starog saća koje se zamjenjuje satnim osnovama u košnici. Najbolji kvalitet voska dobijamo topljenjem voska iz sunčanog topionika. U ovom topioniku može se topiti samo mlado saće, zaperci i medni poklopci. Kada se radi o mednim poklopcima, prije nego što se tope na bilo koji način, treba da se dobro ocijedi med koga ima dosta pa bi ga u sunčanom topioniku bilo previše za male rezervoare a osim toga jako sunce bi ga oštetilo zbog visoke temperature. To isto važi i ako se topljenje vrši na klasičan način.

Naravno, i ovako dobijen vosak treba ponovo zagrijati i razliti u emajlirane posude ili kalupe od neoksidirajućeg materijala. Najveći problem za većinu naših pčelara predstavlja izdvajanje voska iz starog saća u kome se u toku dužeg perioda izvadilo leglo. U ovom saću ima više voska iako je u manjem veći procenat. Najviše voska ima u gornjim djelovima sata a najmanje onda đe se najviše izvodilo leglo. Mjerenjima je utvrđeno da se poslije 15 generacija izvedenih pčela težina satova utrostručila, da bi posle tridesete generacije bila veća za četiri puta nego kada je satna osnova stavljena u košnicu. Postoje različiti načini za izdvajanje voska iz stalnog saća, od potapanja u vreći od jute i kuvanja u emajliranom kazanu do cijeđenja cijele smješe ispod prese. Vreća se gnječi i prevrće dok voda polako vri, tako da vosak ispliva na površinu. Ostatak voska koji se nalazi u vreći može se izvući presovanjem.

Vosak se može dobijati pomoću parnih topionika, centrifuga i električnih presa na suho. Bez obzira na to kako će pčela da preradi staro saće, u najvećem broju slučajeva ostane nešto voska u voskovarini i zbog toga se vosak najbolje izvuče u industrijskim postrojenjima koja postoje u nekim zemljama kao što je na primjer Danska, đe pčelari donose staro saće sa okvirima u nastavcima i u zamjenu dobijaju satne osnove zajedno sa očišćenim i dezinfikovanim okvirima. Saće iz društava koja su uginula ili bila jako zaražena američkom truleži, pčelar ne smije pretapati sa ostalim saćem, već takvo saće treba spaliti. Ukoliko se takav vosak koristi, mora proći kroz poseban postupak sterilizacije da bi se uništile spore američke truleži koje se u vosku mogu zadržati decenijama i po dospjeću u košnicu kroz vještačke satne osnove izvršiti zaražavanje pčelinjeg legla. Zbog ovoga je veoma opasno izrađivati satne osnove od voska koji pojedinci proizvode bez odgovarajuće opreme za sterilizaciju.

Pri topljenju voska treba voditi računa o nekim od sljedećih momenata:

1. Opasno je topiti vosak iznad otvorene vatre jer može doći do požara.
2. Nije dobro koristiti prigrijanu paru za topljenje pčelinjeg voska jer dolazi do saponifikacije.
3. Nikako ne treba topiti ili pretapati vosak u gvozdenim bronzanim, bakarnim i drugim posudama koje nisu galvanizovane jer to dovodi do gubljenja prirodne boje voska.
4. Za kvalitet voska je loše ako dođe do miješanja sastruganog voska sa propolisom. Ovakva mješavina ima nižu tačku topljenja i čini vosak ljepljivim.
5. Razliven vosak je lakše izvaditi iz posude sa kosim zidovima nego ako su uspravni. Zidove prije razlivanja premazati tankim slojem jestivog ulja.
6. Pčelinji vosak lako upija mnoge hemikalije, pa zbog toga ne treba ga držati u prostorijama đe su pesticidi ili plastične truke koje sadrže insekticide. Ovo posebno važi za satne osnove i rezervno saće.

 

UPOTREBA PČELINJEG VOSKA

U zapadnim zemljama i SAD najveći potrošač pčelinjeg voska je kozmetička industrija, koja ga koristi u proizvodnji hladnih krema, losiona, karmina; raznih masti i dr. Isto tako mnogo voska odlazi za pravljenje svijeća za religiozne svrhe. Takođe se od pčelinjeg voska prave i svijeće za svečane prilike.

Kod nas se i pored sve veće primjene pčelinjeg voska kao i na Zapadu, proizvodnja satnih osnova za pčelarstvo još i dalje ima primat kada je u pitanju vosak kao sirovina.

Ima dosta drugih potrošača pčelinjeg voska u koje se ubrajaju: farmaceutska industrija, zubarstvo, livnice metalnih proizvoda, vojna industrija i dr. pčelinji vosak može poslužiti kao vodoizolacioni materijal, za glačanje parketa, podmazivanje skija, kožnih predmeta, teleskopskih sočiva, za spravljanje kalemarskog voska, raznih ljepila, krejona, žvakaće gume, za premazivanje košarkaških lopti i tetiva za sportske strijele i u mnoge druge svrhe.

Za potrebe kozmetičke industrije traži se bijeljeni pčelinji vosak. Bijeljenjem se izgubi dosta od originalnog mirisa kao i zlatno žuta boja. Ovaj proces se može obavljati na suncu, hemikalijama, adsorpcijom, zračenjem ili pomoću kombinacije više metoda.

Zbog svih ovih i drugih upotreba veoma je važno održati prirodnost i čistoću pčelinjeg voska. Svako dodavanje parafina, cerezina ili drugih mineralnih voskova predstavlja falsifikat i zagađivanje najvišeg stepena. To još više važi za zagađivanje hemikalijama, bilo da one slučajno dolaze u dodir sa pčelinjim voskom, ili da se nepropisno upotrebljavaju za suzbijanje pčelinjih parazita kao što je Varroa destructor.

Najpouzdaniji način da se utvrdi kvalitet pčelinjeg voska je laboratorijsko ispitivanje jer su sve druge metode manje pouzdane.

U obradi dijela ove strane korišten je tekst knjige " PČELARSTVO " , dr. Jovana Kulinčevića i Rajice Gačića, III izdanje, BIGZ, Beograd 1991. godine.